بَابُ أَنَّ الْمُتَوَسِّمِينَ الَّذِينَ ذَكَرَهُمُ اللَّهُ تَعَالَى فِي كِتَابِهِ هُمُ الْأَئِمَّةُ(ع) وَ السَّبِيلُ فِيهِمْ مُقِيمٌ
باریك‌بینانى كه خدای متعال در كتابش ذكر فرموده كه راه حق در خاندانشان پابرجاست، ائمه علیهمالسلام هستند (باب بیست و هشتم از کتاب حجت که 5 حدیث دارد).
و هو الباب الثامن و العشرون من كتاب الحجة و فيه خمسة احادیث
145- الحديث الاول و هو الواحد و السبعون و خمس مائة
عَنِ ابْنِ أَبِي‌عُمَيْرٍ قَالَ: أَخْبَرَنِي أَسْبَاطٌ بَيَّاعُ الزُّطِّيِّ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي‌عَبْدِاللَّهِ(ع) فَسَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: إِنَّ فِي ذلِكَ لاياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ وَ انّها لَبِسَبِيلٍ مُقِيمٍ. قَالَ: فَقَالَ: نَحْنُ الْمُتَوَسِّمُونَ وَ السَّبِيلُ فِينَا مُقِيمٌ.
ترجمه: اسباط گوید: خدمت امام صادق علیه‌السلام بودم كه مردى از آن حضرت درباره سخن خداى عزوجل (سوره 15) «براى باریك‌بینان در آن امر نشانه‌هاست و آن قریه در راهى پابرجاست» سؤال كرد، حضرت فرمود: مائیم باریك‌بینان و آن راه در خاندان ما پابرجاست.
شرح آن در حدیث سوم از همین باب خواهد آمد146- الحديث الثانی و هو الثانی و السبعون و خمس مائة
عَنْ يَحْيَى بْنِ إِبْرَاهِيمَ قَالَ: حَدَّثَنِي أَسْبَاطُ بْنُ سَالِمٍ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي‌عَبْدِاللَّهِ(ع) فَدَخَلَ عَلَيْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ هِيتٍ فَقَالَ لَهُ: أَصْلَحَكَ اللَّهُ مَا تَقُولُ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: إِنَّ فِي ذلِكَ لاياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ؟ قَالَ: نَحْنُ الْمُتَوَسِّمُونَ وَ السَّبِيلُ فِينَا مُقِيمٌ
ترجمه: اسباط بن سالم گوید: خدمت امام صادق علیه‌السلام بودم از اهل «هیت» (شهری بالاى فرات) وارد شد و به امام گفت.- اصلحك الله چه مى‌فرمائید درباره سخن خداى عزوجل «براى باریك‌بینان در آن امر نشانه‌هاست؟» فرمود: مائیم باریك‌بینان و آن راه در خاندان ما پابرجاست.
147- الحديث الثالث و هو الثالث و السبعون و خمس مائة
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي‌جَعْفَرٍ(ع) فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: إِنَّ فِي ذلِكَ لاياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ. قَالَ: هُمُ الْأَئِمَّةُ(ع). قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): اتَّقُوا فِرَاسَةَ الْمُؤْمِنِ فَإِنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: إِنَّ فِي ذلِكَ لاياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ.
ترجمه: امام باقر علیه‌السلام درباره سخن خداى عزوجل «براى باریك‌بینان در آن امر نشانه‌هاست» فرمود: ایشان ائمه علیهمالسلام هستند. پیامبر صلى الله و آله فرمود: از زیركى مؤمن پروا كنید، زیرا كه او در پرتو نور خداى عزوجل می‌نگرد، خداى تعالى فرموده است «براى باریك‌بینان در آن امر نشانه‌هاست»
شرح
إِنَّ فِي ذلِكَ لاياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ.
ذلک اشاره به عذاب‌هایی است که بر اقوام طغیان‌گر پیشین (به‌ویژه قوم لوط) نازل شده بود. متوسم به کسی گفته می‌شود که در حقیقت اشیاء، آثار، عواقب و مبادی می‌اندیشد و به‌دقت در آن می‌نگرد تا حقیقت و نشانه‌ها و ویژگی‌های آن را دریابد.
اتَّقُوا فِرَاسَةَ الْمُؤْمِنِ فَإِنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: إِنَّ فِي ذلِكَ لاياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ.
یکی از مصادیق متوسم، مومن اندیشمند است که با نور خدای متعال به اشیاء و حوادث و رخ‌دادها می‌نگرد.
هم‌چنان‌که وجود همه موجودات، عین استناد و تعلق به خدای متعال است افعال و آثار آن‌ها نیز همین‌گونه است و بدون استناد به حق تعالی نه وجود برای آن‌ها قابل تصور است و نه افعال و آثار وجود. بنابراین همه عالم هستی از کلی و جزئی با نور حق می‌بینند و می‌شنوند و اراده می‌کنند و سخن می‌گویند و سایر آثار مناسب خود را آشکار می‌کنند. از این جهت تفاوتی میان موجودات نیست.
تفاوت اساسی میان آن‌ها یکی در گستره وجود و کمالات وجود و آثار و افعال آن‌هاست و دیگر که در این حدیث شریف بدان اشاره شده است، علم به این استناد و تعلق است و در واقع بیان قرب نوافل است که عبارت است از: بی یسمع و بی یبصر و ...
گویی مومن اندیشمند و ژرف‌کاو که مانند همه مخلوفات خدای متعال به نورالله ینظر و یسمع، می‌داند و می‌یابد که با استناد به حق تعالی است که افعالش را انجام می‌دهد.
و از آن‌جا که صدق و حقانیت در فکر و یافته، دارای درجات است، تام‌ترین و کامل‌ترین درجه آن مربوط به اهل بیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم است و به تعبیر دیگر، متوسم بالاصاله پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و اهل بیت آن حضرت است و بالتبع، مومنان ژرف‌اندیش متصف به صدق و حق.
148- الحديث الرابع و هو الرابع و السبعون و خمس مائة
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ أَبِي‌عَبْدِاللَّهِ(ع) فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: إِنَّ فِي ذلِكَ لاياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ، فَقَالَ: هُمُ الْأَئِمَّةُ(ع). وَ إنّها لَبِسَبِيلٍ مُقِيمٍ قَالَ: لا يَخْرُجُ مِنَّا أَبَداً.
ترجمه: امام صادق علیه‌السلام درباره سخن خداى عز و جل «براى باریك‌بینان در آن امر نشانه‌هاست» فرمود: ایشان ائمه هستند «و آن در خاندان ایشان پابرجاست» فرمود: هیچ‌گاه از میان ما خارج نشود.
149- الحديث الخامس و هو الخامس و السبعون و خمس مائة
عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي‌جَعْفَرٍ(ع) قَالَ: قَالَ أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ(ع) فِي قَوْلِهِ تَعَالَى إِنَّ فِي ذلِكَ لاياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ: قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) الْمُتَوَسِّمَ وَ أَنَا مِنْ بَعْدِهِ وَ الْأَئِمَّةُ مِنْ ذُرِّيَّتِي الْمُتَوَسِّمُونَ.
ترجمه: امیرالمؤمنین علیه‌السلام درباره سخن خدای متعال «براى باریك‌بینان در آن امر نشانه‌هاست» فرمود: رسول خدا صلى‌الله‌علیه‌وآله باریك‌بین بود و پس از او من و امامان از ذریه من باریك‌بینانیم.
شرح: سیاق آیه شریفه درباره هلاكت قوام لوط و زیر و رو شدن دیار ایشان است و ظاهر معنى آیه این است كه: دیار خراب‌شده قوم لوط در كناره جاده و گذرگاه است، اى مردم! با فراست و باریك‌بینى كه از آن‌جا میگذرید از عاقبت وخیمی كه براى این مردم هرزه پیش آمد، عبرت گیرید ولى تأویلش چنان بود كه در این پنج روایت ذكر شد یعنى باریك‌بینان و عبرت‌گیران حقیقى امامانند و راه حق و عبرت در میان ایشان پابرجاست.