فصل 6: مقصود از عَجَب الذنب (ص221)

1- عقل هیولانی 2- هیولای 3- نفس (غزالی) 4- جوهر فرد (ابویزید وقواقی) 5- عین ثابت (ابن عربی) 6- اجزاء اصلی (متکلمان) 7- قوه خیال (صدرا)

آخرین مرتبه تکامل طبیعی، خیال است چنان‌که اولین مرتبه وجود اخروی هم خیال است.

ترتیب پیدایش قوا در طبیعت: 1- قوه طبیعی 2- نباتی 3- حیوانی 4- خیال

ترتیب پیدایش قوا در آخرت: 1- خیال 2- عقل 3- قلب 4- روح

توضیح: هیچ موجودی از مرتبه وجودی خود خارج نمی‌شود؛ اجسام طبیعی پیوسته در طبیعتند؛ اجسام و موجودات مثالی در مثال و همین‌گونه تا آخر.

خروج از یک عالم به عالم بالاتر از آن، متوقف بر حرکت و تبدل وجودی است بدین معنی که جسم با حفظ جسمیت خود، از حقیقت باطنی خود که در طبیعت، فرع جسم و طبیعت اوست، پرده برمی‌دارد و گویی آن حقیقت که ملکوت آن است، آزاد می‌شود و در عالم خاص خود یعنی مثال محقق می‌شود.

آخرین مرتبه حیات طبیعی، خیال است که حافظ همه صور مدرکات است حتی پس از بطلان مواد خارجی آن‌ها.

این مرتبه از وجود انسان میانه دنیا و اخرت است، نه مادّه است نه تجرد بلکه مثال است.

این مرتبه که جامع همه صور مدرکات دنیوی است، مادّه عالم برزخ و آخرت است؛ سقف دنیا و فرش اخرت است.