فصل33: شجره طوبی و زقوم(ص377)

إِنَّ شَجَرَتَ الزَّقُّومِ*طَعَامُ الْأَثِيمِ*كَالْمُهْلِ يَغْلِي فِي الْبُطُونِ*كَغَلْيِ الْحَمِيمِ  (دخان، 43-46)؛ إِنَّهَا شَجَرَةٌ تَخْرُجُ فِي أَصْلِ الْجَحِيمِ* طَلْعُهَا كَأَنَّهُ رُءُوسُ الشَّيَاطِينِ (صفات، 64-65).

اصل جحیم، دنیاست.

طلع آن عبارت است از اعتقادات باطل، اخلاق سیئه که اصول صفات شیطانی است و شیاطین از همین هواها و امانی پست و شهوات مذموم پدید می‌ایند و تغذیه و رشد می‌کنند.

ثُمَّ إِنَّكُمْ أَيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ*لَآكِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ*فَمَالِئُونَ مِنْهَا الْبُطُونَ (واقعه، 51-53).

مقصود از بطون، نفوسی است که از شهوات مذموم و مواد امراض مقتضی عذاب، پر می‌شود.

(اعلم): همان‌گونه که انسان در دنیا با قوه خیال خود هر صورتی را که بخواهد در ذهن خود ایجاد می‌کند، در قیامت نیز هر صورتی را که بخواهد و از آن لذت ببرد، ایجاد می‌کند.

تفاوت این دو مرتبه

1- صور ذهنی دنیوی در عین و خارج وجود ندارد ولی صور اخروی در عین وجود دارد، یکی مربوط به خیال متصل است و دیگری مربوط به خیال منفصل.

2-وجود صور ذهنی ضعیف است (نه ضعیف‌تر از عین خارجی طبیعی بلکه ضعیف‌تر از خیالی منفصل و برزخی) ولی وجود صور اخروی قوی است.

3- لذت صور ذهنی دنیوی از جهت خود صور، محدود و اندک است ولی لذت صور اخروی، بی‌اندازه.

4- التذاذ از صور ذهنی به دلیل اشتغالات بدنی و دنیوی نیز کم است ولی التذاذ صور اخروی به دلیل فقدان اشتغالات بدنی و دنیوی بی‌نهایت است.

5- ایجاد صور ذهنی دنیوی تدریجی و التذاذ از آن‌ها هم تدریجی است ولی در آخرت هر دو دفعی است و تدریج آن از سنخ تدریج دنیوی نیست.

6- (ص379) اشتغال نفس به کاری در دنیا مانع از اشتغال آن به کار دیگر است از این‌رو دیدن چیزی مانع از دیدن چیز دیگر است و درک لذتی مانع از درک لذت‌های دیگر است ولی در آخرت این‌گونه نیست.

7- لذت‌برنده(نفس) در دنیا ضعیف است ولی در آخرت قوی.

آن‌چه درباره لذت گفته شد، درباره الم و عذاب نیز صادق است.

با توجه به آن‌چه گفته شد، شجره طبی، مثالی برای نفس سعید و کریم است.

شرح حدیث شجره طوبی

طئبی درختی است که اصل آن در خانه حضرت علی و شاخه‌های آن در خانه‌های مومنین است.

توضیح: همه کمالات حقیقی در نبوت و ولایت حضرت خاتم النبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم ریشه دارد که باب آن و مرتبه کثرت آن حضرت علی علیه‌السلام است.

این حدیث شریف مانند احادیث دیگری است مانند: انا مدینة العلم و علی بابها؛ انا و علی ابوا هذه الامة.

سخن ابن عربی(ص380)

نسبت شجره طوبی با سایر درختان بهشت همانند نسبت آدم علیه‌السلام به فرزندانش است.