فصل34: کیفیت تجدد احوال و آثار اهل بهشت و دوزخ(ص381)

تبدل و تجدد اهل دوزخ بدین سبب است که به عالم طبیعت نزدیک بلکه از جنس طبیعتند چنان‌که فرمود: إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِنَا سَوْفَ نُصْلِيهِمْ نَارًا كُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْنَاهُمْ جُلُودًا غَيْرَهَا لِيَذُوقُوا الْعَذَابَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَزِيزًا حَكِيمًا (نساء، 56) و نیز فرمود: لایموت و لایحیی چنان‌که در دنیا نیز سختی و راحتی و لذت و الم با هم درآمیخته بود.

هم‌چنین قوای اهل دوزخ از سنخ قوای طبیعی است که افعال و آثار محدود دارد و پایان‌پذیر و نیازمند به تجدد است.

اهل بهشت از این نوع تغییر و تجدد ندارند بلکه حرکات آن‌ها از سنخی است که رنج و سختی در آن نیست. حرکات آن‌ها بدنی نیست بلکه مانند حرکات ذهنی و قلبی است که بدون زحمت انجام می‌شود.

زمان آن نیز جامع زمان‌های گذشته، حال و آینده است..

حرکت اهل بهشت ریشه در جهات مادی و قابلی ندارد بلکه ریشه در جهات فاعل نفسانی و الهی دارد.

سخن ابن عربی: بهشت پیوسته در حال آفریده شدن است همان‌گونه که اهل آن می‌خواهند و اراده می‌کنند.

وابستگی بهشت و نعمت‌های آن به فاعلیت نفس از سنخ فاعلیتی است که کریمه إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ (یس، 82) بدان اشاره دارد.

دوزخ نیز همین‌گونه است و هر صورتی که اهل دوزخ از آن خوف و وحشت دارند و به‌خاطرشان می‌گذرد، ایجاد می‌شود و با آن تعذیب می‌شوند.

آفرینش در بهشت و دوزخ از جهتی به آفرینش خدای متعال شباهت دارد و از جهتی به آفرینش صورت‌های ذهنی به‌وسیله نفس همانند است.

آخر دعوینا ان الحمد لله رب العالمین

پایان جلد نهم

[1]  این رسال در حاشیه جزء دوم انسان کامل عبدالکریم جیلی که در معرفت اوایل و اواخر است طبع شده است.