بَابُ اخْتِلافِ الْحُجَّةِ عَلَى عِبَادِهِ

باب اختلاف حجت خدا بر بندگانش

و هو الباب الثانى و الثلاثون من كتاب التوحيد فى الاشارة الى الامور التى ليس لاختيار العبد و لا لصنعه فيه تأثير و فيه حديث واحد

208- الحديث الاول و هو الثامن عشر و اربع مائة

عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِي‌مَنْصُورٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي‌عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ: سِتَّةُ أَشْيَاءَ لَيْسَ لِلْعِبَادِ فِيهَا صُنْعٌ: الْمَعْرِفَةُ وَ الْجَهْلُ وَ الرِّضَا وَ الْغَضَبُ وَ النَّوْمُ وَ الْيَقَظَةُ.

ترجمه: امام صادق علیه السلام فرمود: شش چیز است كه بندگان را در آن كارى نیست: معرفت و نادانى، خشنودى و خشم، خواب و بیدارى.

شرح‏

امور ششگانه یادشده از کیفیات نفسانی و افعال باطنی است. به همین سبب است که تنها وصف موجودات دارای نفس است.

افعال باطنی متعلق امر و نهی و انتخاب قرار نمی‌گیرد.

اگر چه افعال باطنی و کیفیات نفسانی بسیار است مانند الم و لذت، حزن و سرور، رجاء و خوف، شجاعت و جبن، عفت و وقاحت، حلم و سفاهت، تواضع و كبر و عجب، كرم و بخل، ولی در حدیث شریف به نمونه‌هایی از آن اشاره شده است.

وجه ذکر نمونه‌ها

نفس انسان سه مرتبه دارد: 1- مرتبه عقلی 2- مرتبه نفسی 3- مرتبه طبیعی

در حدیث شریف برای هر کدام از این سه مرتبه، دو نمونه آمده است:

علم و جهل نمونه‌هایی برای مرتبه عقلی نفس

رضا و غضب نمونه‌هایی برای مرتبه نفسانی نفس

خواب و بیدار نمونه‌هایی برای مرتبه مرتبه طبیعت نفس یا ارتباط نفس به بدن، چون خواب عبارت است از ترک استعمال آلات حسی بدنی که اموری طبیعی هستند و بیداری خلاف آن است.

دلیل متعلق امر و نهی و انتخاب نبودن افعال باطنی و کیفیات نفسانی

انسان و همه موجودات جسمانی هر کاری را که انجام می‌دهند به خاطر جسم و بدنشان باید با فعل وضع و محاذات داشته باشند.