[جلسه سوم]
[معناي نزول در شب قدر]
در جلسات گذشته دو معنا از معاني قدر را خدمت‌تان عرض كردم، نزول [در شب قدر] را [در] اين جلسه مي‌گويم. آن دو تفسير را با اين پيش فرض عرض كردم كه اين معاني عرفي و متداول كه گفته مي‌شود، شناخته شده هست و مستحضر هستيد و اطلاع داريد.

قدر معاني ديگري هم دارد و بسا از دقت بيشتري هم برخوردار باشد يا تحقيقاً دقيق‌تر و عميق‌تر است كه گمان مي‌كنم همين‌ اندازه‌اي كه گفتيم، كفايت كند. فقط دنباله‌اش را در همين جلسه به اختصار خدمتتان عرض مي‌كنم كه وقتي قدر چه به معناي اول باشد كه تعبير ديگر آن اين بود كه انكشاف مراتب علم الهي يا ظهور مراتب علم الهي بر قلب ولي كامل يا براي قلب ولي كامل؛ معناي دوم هم اين بود كه ظهور ولايت كليه الهي كه در قيامت به‌صورت مقام محمود و رايت حمد آشكار مي‌شود و رخ مي‌دهد، در جهان طبيعت و براي ولي كامل.
با توجه به اينكه صريح سوره قدر و به تعبير ما عوام «انا انزلنا»، اين است كه در اين شب ملائكه كه مطلق ملائكه هستند و روح كه بر حسب برخي از تفاسير و همچنين روايات، اعظم ملائكه است كه معنايش اين است كه ظهور اسم اعظم الهي در عالم جبروت است، [نازل مي‌شوند] و عالم جبروت هم [بنابر آنچه] در تعابير عرفي و روايي داريم كه عالم [عبارت است از ] طبيعت، ملكوت، جبروت و بالاتر [از آن] عالم ربوبيت يا عالم الوهيت [كه] خيلي مورد بحث و گفتگو نيست، به‌خاطر اينكه عالم ربوبيت هيچ‌گونه حد و اندازه‌اي ندارد. مجموعه اطلاعات ما حد و اندازه دارد، بنابراين هيچ‌يك از اطلاعات ما رونوشت و حكايت‌گر و واقع‌نما نسبت به عالم الوهيت نيست. عقلاً هم امكان‌پذير نيست. ما هرچه بگوييم، در مورد موجودات محدود مي‌گوييم؛ حداقل حد را بايد داشته باشند، ولو حد امكاني.
بنابراين اين اطلاعي را كه ما داريم [و] محدود است، مربوط به عالم امكان است. عالم الوهيت و ربوبيت و مانند آن مربوط به عالم وجوب است [و] ما نمي‌توانيم چيزي درباره آن بگوييم. به همين خاطر است كه هرگاه سخن درباره الوهيت و ربوبيت در روايات مطرح شده، چنان مختصر و به هم پيچيده و به اجمال مطرح شده كه نه مخاطب چيزي از آن متوجه مي‌شود و نه مي‌تواند بيشتر سؤال كند. چون سؤال فرع بر تصور است [و] ما تصوري نسبت به آن نداريم. به تعبير ديگر، هر تصوري كه درباره عالم الوهيت و ربوبيت داريم، مربوط به عالم ربوبيت نيست، ولو خودمان ندانيم و خيال كنيم كه مربوط به آنجاست.
بنابراين عوالم ديني يا طبيعت است و ملكوت و جبروت يا زمين است و آسمان. آسمان هم اول دارد و دوم و سوم و ... همين‌طور تا آخر و مجموعه اين آسمان‌ها با توجه به عظمت، گستره و ژرفاي آن متناسب با برخي از ملائكه است. يعني موجودات مربوط به طبيعت، جن و انس است؛ مربوط به عالم ملكوت و جبروت يا مربوط به آسمان‌ها، ملائك هستند. پس روح موجودي فراتر از آسمان‌ها است.
مجموعه ملائك كه ساكنان آسمان هستند و روح كه فراتر از آسمان است، در شب قدر بر وجود مبارك ولي كامل تنزل پيدا مي‌كنند. اين هم با آن معناي اولي كه گفتيم سازگاري دارد، منتها روشن‌تر و هم با معناي دومي كه گفتيم، سازگاري دارد، ولي قدري مبهم‌تر.
به معناي اول، كه اين بود كه در اين شب اتفاقي كه رخ مي‌دهد، اين است كه مجموعه مراتب علم الهي كه هر مرتبه پاييني، حجاب مرتبه بالاتر است، همه با همديگر يكي مي‌شوند؛ اجمال در عين تفصيل، تفصيل در عين اجمال مي‌شود. يعني كسي كه در اين جهان طبيعت قرار گرفته و قلبش قابليت دريافت علم الهي را پيدا كرده، هم مراتب مجمل را مي‌بيند و هم مراتب مفصل را. نه مرتبه مجمل الهي مانع از مشاهده مرتبه تفصيلي است و نه مرتبه تفصيلي مانع از [مشاهده] مرتبه اجمالي. يعني اين [شخص] به علم ما كان و ما يكون و ما هو كائن عالم است، به‌گونه‌اي كه ذره‌اي در عالم وجود ندارد، مگر اين‌كه معلوم اوست؛ بلكه درست‌تر اين است كه در نزد او حاضر است. نه فقط ذره‌اي در عالم نيست، بلكه اصلاً چيزي كه قابليت تعلق علم به آن باشد، چيزي كه قابليت معلوم شدن [داشته] باشد، وجود ندارد، مگر اينكه در اين شب براي ولي كامل و وجود مبارك امام زمان ـ صلوات الله و سلامه عليه ـ در هر عصر و زماني آشكار و روشن مي‌شود. بنابراين به معناي اول روشن است.
اما معناي دومي كه سخن از ظهور ولايت بود و گفتيم كه هرگاه آن ولايتي كه در قيامت تحت عنوان مقام محمود يا رايت حمد كه هر كدام آن‌ها يا هر دو با همديگر ظهور احديت خداوند هستند، [ظهور پيدا كند]، آنچه كه در آنجا رخ مي‌دهد، در اينجا رخ دهد، يعني ولي كامل به مرتبه‌اي از مراتب ولايت دست پيدا كند و برسد، به‌گونه‌اي بر همه عوالم هستي احاطه داشته باشد كه همه عوالم هستي نه فقط همچون اجزاي بدن و اندام‌هاي بدنش باشند، بلكه اندام بودن آنها آشكار شود، اين هم معناي دوم شب قدر است.
شرح يا اشارات مربوط به [معناي] دوم را در زيارت جامعه كبيره مي‌توان يافت. كساني كه به خواندن زيارت جامعه كبيره مقيد هستند، مي‌توانند با دقت و تأمل بيشتري برخي از اين نكاتي كه حكايت از ولايت خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) بر همه عالم هستي دارند را ملاحظه بفرمايند. اين ولايت هست؛ چه قدر باشد، چه غير قدر باشد. ظهور اين ولايت مربوط به شب قدر است.
پس بنابراين آنچه در شب قدر نازل مي‌شود، به اين معناست. با توجه به اين معنا ديگر مي‌توان حدس زد كه «ه» [در] «انا انزلناه في ليلة‌ القدر» به كجا باز مي‌گردد. آيا به قرآن برمي‌گردد، به عبارت‌هاي قرآن، به اشارت‌هاي قرآن، به لطائف قرآن يا به حقايق قرآن برمي‌گردد يا [به تعبير ديگر،] به ظاهر آن، به بطن اول، دوم، سوم، به كدام برمي‌گردد؟ اين‌ها را مي‌شود به اجمال و اشاره فهميد.
به اين نكته اخير يك اضافه هم داشته باشم كه در آن مرتبه قبلي اگر معناي قدر همان ظهور مراتب علم خدا باشد، اين فقط بر قلب ولي كامل ظاهر مي‌شود؛ البته وقتي بر قلب نازل مي‌شود، يعني اين قلب احاطه بر مراتب مادون دارد، مراتب مادون هم ظهور پيدا مي‌كند. مراتب مافوق آن كه اصلاً مورد بحث نيست كه آن احتياج به نزول ندارد.
يك جمله ديگر اضافه كنم كه فرض كنيد كه ما اين مراتب هفت‌گانه را براي همه انسان‌ها پذيرفتيم، براي اولياي خدا هم پذيرفتيم. حال اگر هم نپذيرفتيم، بالاخره مراتبي را مي‌پذيريم، اسم آن هرچه باشد؛ بگوييد كه ظاهر است و طبيعت، بطن اول، بطن دوم، سوم، چهارم، همين‌طور ادامه دهيد يا بگوييد طبيعت، نفس، قلب، روح، سر، خفي و اخفي. طبيعت را رها كنيم، همين جايي كه ما مي‌بينيم، همين كه تلخي، ترشي، شيريني، درد و خوشي مي‌فهمد و مرتبه بالاتر آن، نفس، كه غضب، شهوت و مانند آن دارد. [را رها كنيم.]
اين پنج مرتبه [اخير]، اگر حقيقت قرآن و آنچه از قرآن كه مربوط به مرتبه خودش است، بخواهد كه بر قلب بيايد (حال فعلاً اسم نزول را نمي‌برم)، اگر بخواهد اين قلب با اين مرتبه قرآن آشنا بشود، يا بايد قلب صعود كند يا قرآن نزول كند. چون مرتبه قلب فروتر از مرتبه و حقيقت قرآن است. به همين خاطر است كه قرآن بايد پايين بيايد. البته انسان [بايد] از مرتبه طبيعت و همچنين مرتبه نفس بالاتر برود. مرتبه قلب نقطه‌اي است كه وجود انسان كامل با حقيقت قرآن التقاء پيدا مي‌كند، لقاء حاصل مي‌شود، اتصال برقرار مي‌شود.
[اگر] به تعبير عرفي بگوييم، مي‌گوييم يك نوع ارسال پيام است كه پيام را مستقيماً درب خانه نمي‌آورند، تا حدي را پيام را مي‌آورند، تا حدي هم دريافت كننده پيام بايد قدم بردارد. بنابراين وقتي كه پيام را نازل مي‌كنند، ولو بر مرتبه قلب نازل مي‌كنند، اين‌گونه نيست كه ما هم اگر كنار پيامبر باشيم، صداي وحي را بشنويم، معاني وحي و حقيقت پيام وحي را ادراك كنيم. نه صدايش را مي‌شنويم، نه ويژگي‌هاي ديگرش را مي‌فهميم و نه حقيقت آن را؛ ولو همه گرد پيامبر جمع شده باشيم، به گونه‌اي كه بين ما و پيامبر هيچ فاصله‌اي هم نباشد. او وحي را دريافت مي‌كند، حقيقت آن را هم دريافت مي‌كند و ما هيچي دريافت نمي‌كنيم. اگر پيامبر كه واسطه دريافت وحي نازل شده است، براي ما تعريف كرد، ما هم چيزي از آن به حد استعداد و لياقت‌مان سر در مي‌آوريم؛ اگر به ما چيزي نگفت، ما هم چيزي درك نمي‌كنيم.
بنابراين هرگاه كسي بخواهد وحي را دريافت كند، بايد به مقام قلب، آن‌هم قلب مطهر ارتقاء پيدا كند. بايد به مقام قلب برود، قرآن و وحي هم نازل بشود، تا اينكه وحي دريافت شود. به همين خاطر است كه گفتيم كه مراتب علم الهي بر مرتبه قلب پيامبر نازل مي‌شود.
اما مرتبه روح پيامبر چه؟ مثلاً ‌اگر پيامبر بخواهد حقيقت قرآن را به‌وسيله روحش دريافت كند، ارتقاء روح پيامبر ضرورتي ندارد، چنانكه تنزل قرآن هم ضرورت ندارد. بلكه اين‌ها ‌هم‌عرض‌اند. وقتي كه هم‌عرض بودند، روح پيامبر مي‌تواند با قرآن ارتباط برقرار كند، همانند اينكه دو موجود در عرض همديگر با هم ارتباط برقرار مي‌كنند؛ چنانكه قرآن هم همين‌طور. نزول مربوط به قلب است، مربوط به روح نيست.
اما بالاتر از مرتبه روح، مرتبه سر و خفي و اخفي. مي‌دانيم ـ به‌طور اجمال ـ كه حداقل يكي از مراتب وجود پيامبر (صلي الله عليه و آله)، (هرچه كه درباره پيامبر مي‌گوييم، درباره خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) هم هست) ممكن است هر سه مرتبه باشد، ممكن است يكي باشد؛ ما چون نمي‌دانيم، مي‌گوييم حداقل يكي از مراتب وجود پيامبر هست كه اگر قرآن بخواهد به آن تعلق بگيرد، بايد قرآن ارتقاء پيدا كند و اگر قرآن ارتقاء پيدا نكرد، بايد وجود مبارك پيامبر (صلي الله عليه و آله) بر قرآن نازل شود.
خدا مرحوم دهكردي را رحمت كند، شرح و تفصيل آن را (البته شرح و تفصيل نمي‌شود گفت، مختصري از آن را گفته و) آورده كه حكايت دارد مطلب را خوب فهميده [است]. اگرچه شرح و تفصيلش بيشتر از آنچه باشد كه ايشان آورده است، ولي بالاخره در كتاب منبر الوسيله توجه پيدا كرده [است]. اگر خواستيد نگاه كنيد. مطالعه كردن اين كتاب به اندازه‌اي كه آدم همين چند صفحه را بخواند، ارزش دارد. ضمن اينكه نكات خوب هم خيلي دارد.
پس بنابراين به تعبير اول، [در] شب قدر آنچه كه نازل مي‌شود، چون بر قلب پيامبر مي‌خواهد نازل بشود، نازل مي‌شود و الا اگر بر روح باشد، تنزل معنا ندارد. [اگر] به مرتبه بالاتر از روح باشد كه اصلاً تنزل معنا ندارد، بلكه ارتقاء هم بايد پيدا كند. اين سخن را خيلي كوتاه بين پرانتز خدمت‌تان عرض مي‌كنم كه اينكه در يكي از رواياتي كه گاهي به مناسبتي خواندم و چه‌بسا شنيده باشيد، آمده است كه ـ هم روايت طبق نقل از امام صادق (صلوات الله و سلامه عليه) نقل شده، به نقل ديگر هم از امام حسين ـ عليه الصلاة و السلام ـ «ان كتاب الله علي اربعة‌ اشياء علي العبارة و الاشارة و اللطائف و الحقائق»؛[1] كتب خدا چهار مرتبه دارد، عبارت، ‌اشارت، لطيفت و حقيقت دارد؛ «فالعبارة للعوام»، عامه مردم عبارت‌ها را مي‌فهمند. «والاشارة ‌للخواص»، اشاره‌ها را هم در جاي ديگري به اشاره بيشتري گفتم كه آنچه را كه در ضمن قصه‌هاي قرآني بيان مي‌شود كه توحيد ناب مربوط به خواص است، نه آن قصه‌هايي كه فهم ما از‌ آن قصه‌ها، همين حرف‌هاي عرفي و متداول باشد، آن اشاره‌هاست. لطائفش به اولياء تعلق مي‌گيرد، و حقايقش به انبيا.
آنجا اين سؤال را مطرح كردم يا مي‌شود مطرح كرد كه خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) كدام يك از مراتب قرآن را دارند؟ در اين‌كه خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) از انبيا مقامشان بالاتر است، شكي نيست، پس بنابراين بايد مرتبه بالاتر از حقايق قرآن را به‌دست بياورند، چون مرتبه قرآن بر قلب خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) نازل مي‌شود. اينجا كه گفته شده انبيا و اوليا، مقام قلبشان را نگفته، مطلق را گفته است. پس بنابراين اينكه كدام مرتبه از مراتب قرآن اختصاص به خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) دارد، آنجا بايد به اشاره بگوييم كه خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) مراتب مختلفي دارند، به مرتبه طبيعت و نفس آنها همين مراتبي را كه بر انبيا و اوليا نازل مي‌شود، بر آنها هم نازل مي‌شود. به مرتبه قلب‌شان حقيقت قرآن كه مرتبه ويژه انبيا هست. اما مرتبه روحشان عدل قرآن است و مرتبه سر و خفي و اخفايشان يا حداقل يكي از اين مراتب سه‌گانه، محيط بر قرآن است، بنابراين خود مُنزِل قرآن هستند، از مرتبه‌اي دريافت كننده قرآن از مرتبه ديگري هستند.
پس بنابر تعريف اولي كه درباره شب قدر خدمت‌تان عرض كردم، در شب قدر قرآن كه همه مراتب عالم هستي است، به خاطر اينكه قرآن عبارت است از اجمال مفصلات عالم، هرچه كه از اسفل سافلين تا اعلي عليين وجود حقيقي دارد، در وجود جمعي قرآني ظهور پيدا كرده، آن وجود جمعي قرآني هم در يك وجود فرقاني، لفظي، عبارتي و زباني به اشاره بيان شده است بر قلب خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) نازل مي‌شود.
اما در مورد ولايت ـ معناي دوم ‌ـ چه مي‌توان گفت: ظاهرش اين است كه ولايت به اين معنايي كه مطرح كرديم، نازل شدني نيست، وقتي كه نازل شدني نبود، بر قلب خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) نازل نمي‌شود. يا بايد به آن مرتبه‌اي كه در آن مرتبه خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) عدل قرآن هستند، تعلق گيرد. يعني اين ولايت، ولايت تام محمودي و احمدي و محمدي الهي ـ صلوات الله و سلامه عليه ـ كه در قيامت ظهور پيدا مي‌كند، در دنيا به روح خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) تعلق مي‌گيرد. بنابراين به همين مي‌گويند شب قدر.
يك جمله ديگر خدمت‌تان اضافه كنم كه در عين حال كه [در] برخي از تعبيرها اصل نازل شدن مربوط به مقام قلب است، حال اگر كس ديگري هم به مقام قلب مطهر برسد، آنچه كه در شب قدر براي قلب خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) نازل مي‌شود، به قلب او هم تعلق مي‌گيرد. ولي آيا كسي پيدا مي‌شود كه هم به مقام قلب رسيده باشد و هم اينكه قلبش مطهر باشد؟ اين طهارتش هم طهارت مربوط به قطعه‌اي از زمان نباشد، يعني به گذشته‌اش نگاه كنيم، مطهر باشد، حالش هم مطهر باشد، آينده هم مطهر باشد. اگر چنين كسي پيدا شد، قرآن بر او هم نازل مي‌شود. بلكه ملائك بر او هم نازل مي‌شوند. بلكه وجود او شب قدر مي‌شود.
پس اگر در برخي از روايات ديديد كه شب قدر عبارت است از قلب پيامبر ـ صلوات الله و سلامه عليه ـ، در برخي از روايات ديگر شب قدر را به عنوان قلب ولي كامل ـ ‌خود قلب، نه آنچه كه در قلب ظاهر يا نازل مي‌شود ـ [معرفي كرده]، در برخي از روايات ديگر هم كه از گهرهاي گران‌بهاي معارف الهي و از اسرار خاندان پیامبر ـ صلوات الله عليهم اجمعين ـ است، اين است كه شب قدر عبارت است از وجود و باطن وجود مبارك حضرت فاطمه ـ سلام الله عليها ـ [به اين معناست].
فقط به يك نكته اشاره مي‌كنم كه ممكن است بيشتر از اين نكته برخي ريزه‌كاري‌ها به ذهن برسد و قابل گفتن باشد، ولي سخن گفتن درباره وجود مبارك حضرت فاطمه ـ سلام الله عليها ـ براي حداقل غير خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) امكان‌پذير نيست؛ براي غير معصوم امكان‌پذير نيست. اگرچه عين همين سخن را درباره هر يك از خاندان پیامبر ـ صلوات الله عليهم اجمعين ـ بگوييم، درست است كه كنه، باطن، وصف و ويژگي‌ آنها را كسي نمي‌تواند بشناسد، مگر اينكه همتاي خودشان باشد، يا از محبت خالصانه و صادقانه آنها بهره ويژه و وافري داشته باشد، ولي اين سخن را عميق‌تر و دقيق‌تر و همه‌جانبه‌تر درباره وجود مبارك حضرت فاطمه ـ سلام الله عليها ـ مي‌توان گفت.
اينكه حضرت فاطمه ـ سلام الله عليها ـ همين‌كه در چهره زن در عالم ظهور پيدا كرده است، يكي از ويژگي‌هاي بطون حضرت فاطمه ـ سلام الله عليها ـ است. آن تعبيري كه طبق نقل حضرت فاطمه ـ سلام الله عليها ـ فرمودند كه كمال زن به اين است كه نه مردي او را ببيند و نه او مردي را ببيند، اين مربوطه به باطن حضرت فاطمه ـ سلام الله عليها ـ است كه به نظر مي‌رسد مطرح كردن و توضيح دادن شرح و تفصيل آن خيلي ضرورتي نداشته باشد، بلكه بسا خيلي مطلوب هم نباشد.
اينكه حضرت در اين چهره و در قالب زن ظهور پيدا كرده است، اينكه در برخي از روايات ـ حال روايت باشد يا نباشد ـ بر حسب نقل «لولاك لما خلقت الافلاك و لولا علي لما خلقتك و لولا فاطمة لما خلقتكما»، اصلاً گويي وجود مبارك پيامبر ـ صلوات الله و سلامه عليه ـ و امير المؤمنين (صلوات الله و سلامه عليه) كه ظهور تام و تمام ولايت هستند، يكي در چهره محمود و ديگري در چهره حمد يا حامد و مجموع آن مي‌شود حميد كه حميد عبارت است از خداوند و آنجا هم كه مي‌گوييم «يا حميد بحق محمد» حميد خداست و محمد ـ صلوات الله و سلامه عليه ـ هم ظهور همان حميد است، وقتي كه اين‌گونه هست، ـ منتها باز اين‌ها را هم بنده سريع مي‌گويم و هم اينكه حال [كه] حرف پيش آمده، اشاره مي‌كنم و الا ضرورت نداشت ـ اينكه مي‌گويم كه مقام محمود و مقام حامد، اين دو تا برابر با حميد است و حميد [برابر] با خداست، به اين معنا نيست كه حميد يا خدا مركب از دو چيز باشد.
طبعاً تركيب را هر آدم عامي و بي‌اطلاعي نفي مي‌كند، ضرورتي ندارد كه خيلي اهل دقت و ژرف‌انديشي باشيم. اينكه همه عالم را به خاطر محمد ـ صلوات الله و سلامه عليه ـ آفريديم و محمد را به خاطر تو (علي (صلوات الله و سلامه عليه)) آفريديم كه تو حامد ـ صلوات الله و سلامه عليه ـ هستي، و هر دوي شما را به خاطر فاطمه (صلوات الله و سلامه عليها) آفريديم كه نامي برايش نمي‌آوريم؛ نام نياوردن براي فاطمه (صلوات الله و سلامه عليها) و همچنين آفرينش همه عالم به خاطر فاطمه ـ سلام الله عليهاـ، نشان از نكات دقيق و عميقي است كه در شب قدر مطرح مي‌شود و ظهور پيدا مي‌كند.
همچنين ـ در روايات ملاحظه بفرماييد ـ اين مقامي را كه براي حضرت فاطمه ـ ‌سلام الله عليها ـ آمده است كه نه فقط به عنوان ام الائمه، ولي مقامش بالاتر از ام الائمه بودن هست، اين كرامت و عظمتي را كه مورد احترام ويژه تمام خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) [است]، تمام خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم)، از خود پيامبر (صلي الله عليه و آله) گرفته كه دست مبارك حضرت فاطمه (صلوات الله و سلامه عليها) را مي‌بوسيد تا امير المؤمنين (صلوات الله و سلامه عليه)، تا فرزندانش يكي يكي تا آخرين امام و حجت حق، حضرت صاحب الزمان ـ صلوات الله و سلامه عليه ـ آن حرمت و احترامي را كه نسبت به او دارند، آن حمد و ستايش و مدحي را كه نسبت به حضرت فاطمه (صلوات الله و سلامه عليها) دارند، به خاطر اين نيست كه او مادر يازده امام است و يازده امام به او مديون هستند، به‌خاطر اينكه ما شخصيت بزرگ ديگر، زن بزرگ و پاك ديگري داريم كه او مادر دوازده امام است. فاطمه بنت اسد، مادر امير المؤمنين (صلوات الله و سلامه عليه)، هم مادر امير المؤمنين (صلوات الله و سلامه عليه) هست، هم مادر يازده امام ديگر؛ مادر دوازده امام است. حضرت فاطمه (صلوات الله و سلامه عليها) مادر يازده امام است، ولي در عين حال مقام حضرت فاطمه بنت اسد با مقام حضرت فاطمه، دختر رسول خدا ـ صلوات الله و سلامه عليها ـ اصلاً قابل قياس نيست. اين نشان‌دهنده اين است كه ام الائمه بودن، وصف و عرضي از عوارض وجود مبارك حضرت فاطمه ـ ‌سلام الله عليها ـ هست.
حاصل آنكه اگر در جايي در روايات ديديد كه باطن وجود مبارك حضرت فاطمه (صلوات الله و سلامه عليها) شب قدر است، اين از اسرار و دقائق معارف الهي و خاندان پیامبر ـ صلوات الله و سلامه عليه ـ است كه هركسي به اندازه سر سوزني از اين روايات ـ نه خيلي زياد ـ ‌را بفهمد، علم و معرفتي را كه مي‌تواند داشته باشد و اظهار كند، به اندازه اقيانوس‌هاي بيكراني است كه هرچه بگويد، تمام نخواهد شد. رزقنا الله و اياكم من كمالهم و جمالهم و علومهم و معارفهم و پيوسته بايد از خداي متعال تقاضا كنيم كه ما را با وجود مبارك حضرت فاطمه ـ ‌سلام الله عليها ـ آشنا كند.
گمان بنده اين است كه اولاً‌ چهره زنانگي آن حضرت، ثانياً آنچه كه در كمالات زنانگي بيان كرده است، ثالثاً اينكه در بعد از مرگش هيچ نشاني از او باقي نمانده، اين عبارت است از ظهور يكي از مراتب باطني حضرت فاطمه ـ ‌سلام الله عليها ـ كه با اين تعابيري را كه در مورد شب قدر مي‌گوييم، تناسب دارد. اينكه ظلم كردند، سر جاي خودش محفوظ است. اينكه توهين كردند، سر جاي خودش محفوظ است. همه آنها سر جاي خودش، ولي آنچه را كه براي حضرت فاطمه ـ ‌سلام الله عليها ـ رخ داده است، حكايت از اين دارد كه باطن حضرت بر ظاهرش غلبه دارد و چون ـ ‌اين تعبيرها را نمي‌شود خيلي در مورد خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) [به‌كار برد] يعني در مورد خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) هرچه مي‌گوييم، بايد با احتياط بگوييم ـ با توجه به اينكه در مورد بقيه خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم)، يكي از وجوه ظاهرشان بر باطنشان غلبه دارد، اگرچه من حيث المجموع باطنشان بر ظاهرشان غلبه دارد، ولي يكي از اسماي ظاهري‌شان بر باطنشان غلبه دارد، وجود مبارك حضرت فاطمه ـ ‌سلام الله عليها ـ باطنش كلاً بر ظاهرش غلبه دارد. بنابراين مستور و محجوب است و نه فقط مستور و محجوب است، كشف هم نمي‌شود؛ بر خلاف ديگر خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) كه يكي از مراتب وجودشان كشف مي‌شود، بنابراين آنها را مي‌توان ـ به حقيقت يا مجاز ـ كشف المحجوب نام نهاد، ولي وجود مبارك فاطمه ـ ‌سلام الله عليها ـ كشف المحجوب نيست.
[در اين صورت] با قدر بودن و شب بودن تناسب بيشتري دارد و اگر كسي با احتياط بگويد هر اندازه كه خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) از قدر نصيب دارند، به اندازه‌اي است كه از وجود مبارك حضرت فاطمه ـ ‌سلام الله عليها ـ سهم و نصب دارند، پر بيراه نگفته است. اگرچه در اين زمينه‌ها هرچه بگوييم، بايد بگوييم كه ـ ‌البته در جاي ديگري خدمت‌تان عرض كردم كه ـ همه اينها را به عنوان احتمال مي‌گوييم نه چيزي بيشتر.
و اگر حضرت زينب ـ سلام الله عليها ـ ‌در آن نقل تاريخي وقتي كه از امام سجاد (صلوات الله و سلامه عليه) دفاع كرد و ابن زياد ـ لعنت الله عليه ـ مي‌خواست امام سجاد (صلوات الله و سلامه عليه) را به شهادت برساند، حضرت زينب (صلوات الله و سلامه عليها) ايستادگي و دفاع كرد و جانش را سپر بلاي وجود مبارك حضرت سجاد (صلوات الله و سلامه عليه) كرد و بايد هم اين كار را براي حفظ ظهور ولايت مي‌كرد، وقتي آنجا ابن زياد گفت كه چه زن شجاعي، زن به اين شجاعت نديده بودم، بر حسب نقل و مضمون آن اين است كه حضرت زينب (صلوات الله و سلامه عليها) فرمودند كه دريغا كه خدا اجازه نداده است كه ما شجاعت‌مان را عيان و آشكار كنيم و الا مي‌ديدي كه شجاعت يعني چه؟ يعني خدا به ما امر كرده است كه شجاعت‌تان پنهان باشد، مستور باشد، محجوب باشد، نبايد خلق شجاعت شما را ببيند. چنانكه نبايد علم شما را ببيند، چنانكه نبايد قدرت شما را ببيند. در جاي ديگر در روايت آمده كه علتش چيست.
در روايات منسوب به امير المؤمنين (صلوات الله و سلامه عليه) يا امام سجاد (صلوات الله و سلامه عليه) تا اندازه‌اي بيان شده است كه اگر خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) حقيقت‌شان را آشكار مي‌كردند، همهْ خاندان پیامبر (صلوات الله و سلامه عليهم) را به جاي خدا مي‌پرستيدند. پس براي اينكه نپرستند، اين‌گونه شده است.