بَابُ لَوْ لا أَنَّ الْأَئِمَّةَ(ع) يَزْدَادُونَ لَنَفِدَ مَا عِنْدَهُمْ

باب اگر علم ائمه افزایش نیابد آن‌چه دارند نابود گردد

و هو الباب الثالث و الاربعون من كتاب الحجة و فيه اربعة احادیث

224- الحديث الاول و هو الواحد و الخمسون و ستة مائة

عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ(ع) يَقُولُ: كَانَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ(ع) يَقُولُ: لَوْ لا أَنَّا نَزْدَادُ لانْفَدْنَا

ترجمه :امام صادق علیه‌السلام مى‌فرمود: اگر علم ما افزایش نیابد، بى‌علم بمانیم.

این باب به دو نکته تصریح می‌کند: 1- اشتداد وجودی عام و فراگیر امامان معصوم صلوات‌الله‌علیهم‌اجمعین 2- پیوستگی و دوام این اشتداد فراگیر.

این باب نسبت به باب پیش از این، عام بعد از خاص است. در باب پیشین به افزایش علم اولیاءالله صلوات‌الله‌علیهم‌اجمعین در شب جمعه تصریح شد و در این باب به افزایش همه کمالات آن حضرات به‌طور مطلق تصریح شده است. شرح و توضیح آن همان است که در ذیل احادیث باب قبلی مطرح شد.

225- الحديث الثانی و هو الثانی و الخمسون و ستة مائة

عَنْ ذَرِيحٍ الْمُحَارِبِيِّ قَالَ: قَالَ لِي أَبوعَبْدِاللَّهِ(ع): يَا ذَرِيحُ لَوْ لا أَنَّا نَزْدَادُ لانْفَدْنَا

ترجمه :ذریح گوید: امام صادق علیه‌السلام به من فرمود: اى ذریح اگر ما افزایش علمى نیابیم، بى‌علم بمانیم.

226- الحديث الثالث و هو الثالث و الخمسون و ستة مائة

عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ(ع) يَقُولُ: لَوْ لا أَنَّا نَزْدَادُ لانْفَدْنَا. قَالَ: قُلْتُ: تَزْدَادُونَ شَيْئاً لا يَعْلَمُهُ رَسُولُ اللَّهِ(ص)؟ قَالَ: أَمَا إِنَّهُ إِذَا كَانَ ذَلِكَ عُرِضَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(ص) ثُمَّ عَلَى الْأَئِمَّةِ ثُمَّ انْتَهَى الْأَمْرُ إِلَيْنَا

ترجمه :زراره گوید: شنیدم: امام باقر علیه‌السلام مى‌فرمود: اگر افزایش علمى پیدا نكنیم بى‌علم بمانیم. عرض كردم آیا به علم شما چیزى زیاد مى‌شود كه پیامبر صلى‌الله‌علیه‌وآله آن را نمى‌دانست؟ فرمود هرگاه بناى افزایش علم باشد، اول آن را به پیامبر صلى‌الله‌علیه‌وآله عرضه كنند، سپس بر امامان تا برسد به ما.

شرح

این حدیث شریف نیز مطلق است اگر چه گویی راوی آن را مقید می‌فهمد و به افزایش علم برمی‌گرداند ولی دلیلی بر این تقیید نیست، نه دلیلی عقلی و نه نقلی.

نکته‌ای که در این حدیث افزون بر احادیث قبلی وجود دارد این است که افزایش کمالات امام معصوم حاضر علیه‌السلام از طریق امامان پیش از خود و آن‌هم از طریق حضرت ختمی مرتبت تحقق می‌یابد نه به‌طور مستقل و بی‌واسطه.

227- الحديث الرابع و هو الرابع و الخمسون و ستة مائة

عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي‌عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ: لَيْسَ يَخْرُجُ شَيْ‏ءٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتَّى يَبْدَأَ بِرَسُولِ اللَّهِ(ص) ثُمَّ بِأَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ(ع) ثُمَّ بِوَاحِدٍ بَعْدَ وَاحِدٍ، لِكَيْلا يَكُونَ آخِرُنَا أَعْلَمَ مِنْ أَوَّلِنَا.

ترجمه: امام صادق علیه‌السلام فرمود: چیزى (از علم) از نزد خداى عزوجل خارج نشود، جز این‌كه به رسول خدا صلى‌الله‌علیه‌وآله آغاز شود، سپس به امیرالمؤمنین علیه‌السلام رسد و سپس به امامان دیگر، یكى پس از دیگرى تا امام آخر از امام اول عالم‌تر نباشد.

توضیح در این‌جا علامه مجلسى (ره) حدیثى از بصائرالدرجات نقل مى‌كند كه حاصلش این است : افزایش علم پیامبر صلى‌الله‌علیه‌وآله و ائمه درباره دستور اجراء احكام است (چنان‌که در حدیث 644 ذكر شد) نه آن‌كه درباره حلال و حرام باشد، زیرا ایشان همیشه حلال و حرام را به‌طور كامل مى‌دانند و آن‌چه را امام مى‌داند، پیامبر صلى‌الله‌علیه‌وآله هم مى‌داند، زیرا دستور علم تازه از خدا به فرشته رسد و او نزد پیامبر برد و پیامبر صلى‌الله‌علیه‌وآله نزد على علیه‌السلام فرستد و او نزد حسن فرستد و هم‌چنین به هر یك از ائمه عرضه شود.

شرح

یکی از مسائل مهم در باب تقدم و تاخر اهل بیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نسبت به یک‌دیگر در این حدیث شریف مطرح شده است. مسأله این است که اولا آیا خاندان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در یک رتبه قرار دارند یا برخی بر برخی برتری دارند. ثانیا آیا میان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و اهل بیت آن حضرت از نظر فضیلت تساوی برقرار است یا با آن حضرت تفاوت دارند؟

پاسخ: از روایات دو نکته را می‌توان به‌طور مطمئن دریافت: 1- پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم بر همه امامان معصوم علیهم‌السلام برتری دارد و آن حضرت نسبت به اهل بیت علیهم‌السلام همانند اصل به فرع و رب به عبد است. 2- حضرت امیرالمومنین صلوات‌الله‌وسلامه‌علیه نیز نسبت به فرزندان مطهرش همین نسبت را دارد و او اصل و امامان معصوم علیهم‌السلام فروع آن حضرت هستند. اما نسبت میان سایر امامان با یک‌دیگر به‌گونه اطمینان‌بخشی روشن نیست والامر الیهم.

آن‌چه که از این حدیث شریف به‌دست می‌آید تنها این نکته است که هر کمالی اعم از علم و غیر آن که از سوی خدای متعال نازل می‌شود نخست به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌رسد آن‌گاه به هر یک از امامان معصوم علیهم‌السلام به ترتیب و تقدم امامت آن‌ها، یعنی پس از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به امیرالمومنین صلوات‌الله‌وسلامه‌علیه آن‌گاه به امام حسن صلوات‌الله‌وسلامه‌علیه، آن‌گاه به امام حسین صلوات‌الله‌وسلامه‌علیه تا برسد به حضرت مهدی صلوات‌الله‌وسلامه‌علیه می‌رسد اما برتری یکی بر دیگری در این روایت نیامده است و تنها به سلسله مجالی حق تعالی تصریح شده است.

لِكَيْلا يَكُونَ آخِرُنَا أَعْلَمَ مِنْ أَوَّلِنَا