راههای سلوک الی الله و وصول معرفت حق تعالی سه گونه است: راه صاحبان معاملات و اهل عبادت، راه صاحبان ریاضت و مجاهده بانفس، راه اهل محبّت. دو راه اوّل با راه سوّم، تفاوتی شگرف و بنیادین دارد. شیوه و نوع حرکت آن دو دسته با دسته سوّم از ابتدای امر متفاوت است. اهل عبادت و اهل ریاضت با مجاهده و تلاش سیر می کنند تا چیزی به دست بیاورند امّا اهل محبّت، در ابتدای سیرخود هر آنچه را که نشانی از خود دارد، از دست می دهند.

خنک آن قمار بازی که بباخت هرچه بودش             نبماند هیچش الّا هوس قمار دیگر

و نیز منازل و مراتبی که در طی این دو طریق برای سالکان درپیش است، تفاوت دارد. اولّین مرتبه اهل سلوک و ریاضت، رسیدن به مقام نفس است. در این مرحله پس از مجاهده با نفس و انجام ریاضت های شرعیّه، حقایق نفسانی بر سالک آشکار می شود، به طوری که قادر به دیدن چهرۀ باطنی و حقیقت نفسانی اشخاص می شود. به عنوان مثال، اگر فردی با زبان خود، خلق خدا را می آزارد، صورت حقیقی او به شکل ماری گزنده بر سالک آشکار می شود.